آیین نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست
مصوب ۱۳۵۴/۳/۱۲ هیأت‌وزیران با اصلاحات و الحاقات بعدى
فصل اول – تعاریف
ماده ۱ – سازمان حفاظت محیط‌زیست و شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست در این آیین‌نامه به ترتیب سازمان و شورای‌عالی نامیده مى‌شوند.
ماده ۲ – پارک ملى به محدوده‌اى از منابع طبیعى کشور اعم از جنگل و مرتع و بیشه‌هاى طبیعى و اراضى جنگلى و دشت و آب و کوهستان اطلاق مى‌شود که نمایانگر نمونه‌هاى برجسته‌اى از مظاهر طبیعى ایران باشد و به‌منظور حفظ همیشگى وضع زندگى و طبیعى آن و همچنین ایجاد محیط مناسب براى تکثیر و پرورش جانوران وحشى و رشد رستنی‌ها در شرایط کاملاً طبیعى تحت حفاظت قرار مى‌گیرد.
ماده ۳ – آثار طبیعى ملى عبارتند از پدیده‌هاى نمونه و نادر گیاهى یا حیوانى، اشکال یا مناظر کم‌نظیر و کیفیات ویژه طبیعى زمین یا درختان کهنسال یادگار تاریخى مى‌باشند که با منظور داشتن محدوده متناسبى تحت حفاظت قرار مى‌گیرد.
ماده ۴ (اصلاحی ۱۳۷۴/۱/۳۰)- پناهگاه حیات‌وحش به محدوده‌اى از منابع طبیعى کشور اعم از جنگل و مرتع و بیشه‌هاى طبیعى و اراضى جنگلى و دشت و آب و کوهستان اطلاق مى‌شود که داراى زیستگاه طبیعى نمونه و شرایط اقلیمى خاصی براى جانوران وحشى بوده و به‌منظور حفظ و یا احیاء این زیستگاه‌ها تحت حفاظت قرار مى‌گیرد.
ماده ۵ – منطقه حفاظت‌شده به محدوده‌اى از منابع طبیعى کشور اعم از جنگل و مرتع و دشت و آب و کوهستان اطلاق مى‌شود که از لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران وحشى یا حفظ و یا احیاء رستنی‌ها و وضع طبیعى آن داراى اهمیت خاصى بوده و تحت حفاظت قرار مى‌گیرد.
فصل دوم – مقررات مربوط به پارک‌هاى ملى، آثار طبیعى ملى، پناهگاه
حیات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده
ماده ۶ – هرگونه پیشنهاد براى تعیین مناطق مذکور در بند الف ماده ۳ قانون حفاظت و بهسازى محیط‌زیست به پیشنهاد سازمان و با رعایت شرایط ذیل صورت مى‌گیرد:
الف – مشخص‌نمودن حدود دقیق منطقه موردنظر و ارایه نقشه آن در مقیاس مناسب.
ب – توجیه پیشنهاد و تطبیق وضع طبیعى منطقه پیشنهادى با تعاریف مربوط به هر منطقه
ماده ۷ – تیراندازى و شکار در پارک‌هاى ملى ممنوع است. در موارد استثنایى که مقتضیات حفظ نسل جانوران وحشى ایجاب نماید سازمان مى‌تواند توسط مأمورین خود برحسب مورد اقدامات لازم معمول دارد.
تبصره (الحاقی ۱۳۶۹/۳/۲)- شکار قوج و میش در جزیره کبودان (قویون داغى) واقع در پارک ملى دریاچه ارومیه از ممنوعیت مقرر در این ماده مستثنى است.
ماده ۸ (اصلاحی ۱۳۷۴/۱/۳۰)- تعلیف احشام و قطع اشجار و بوته‌کنى و تجاوز و تخریب محیط‌زیست و به‌طور کلى هر عملى که موجب ازبین‌رفتن رستنى‌ها و تغییر اکوسیستم باشد در پارک‌هاى ملى و آثار طبیعى ملى ممنوع است در موارد ضرورى به‌منظور حفظ حیات جنگل و بهسازى پارک‌هاى ملى و آثار طبیعى ملى یا مطالعات علمى و زمین‌شناسى مجاز برحسب مورد با رعایت مقررات قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور یا سازمان حفاظت محیط‌زیست و یا مؤسسات و یا شخص ذی‌ربط اقدام خواهد شد.
تبصره (اصلاحی ۱۳۷۴/۱/۳۰)- احشام واردشده در پارک‌هاى ملى و آثار طبیعى ملى توسط مأمورین سازمان از این مناطق اخراج و متخلف یا متخلفان مربوط طبق مقررات تحت تعقیب قرار خواهد گرفت.
ماده ۹ – تجدید یا تمدید پروانه‌هاى اکتشاف و بهره‌بردارى صادره براى معادن واقع در پارک‌هاى ملى و آثار طبیعى ملى ممنوع مى‌باشد.
ماده ۱۰ – ورود به مناطق مذکور در بند الف ماده ۳ قانون حفاظت و بهسازى محیط‌زیست و عبور از آنها به‌استثناى جاده‌هاى عمومى تابع دستورالعمل سازمان خواهد بود.
ماده ۱۱ (اصلاحی ۱۳۷۴/۱/۳۰)- قطع اشجار و تجاوز و تخریب محیط‌زیست و خارزنى و ذغال‌گیرى و به‌طور کلى هر عملى که موجب از بین رفتن رستنى‌ها و تغییر اکوسیستم شود در پناهگاه‌هاى حیات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده که اراضى آن متعلق به دولت باشد بدون اجازه ممنوع است.
تبصره ۱- اجراى طرح‌هاى مجاز صنعتى و معدنى در پناهگاه‌هاى حیات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده با رعایت مقررات مربوط از شمول این ماده مستثنى است.
تبصره ۲ – تعلیف احشام از لحاظ کمیت و کیفیت در پناهگاه‌هاى حیات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده تابع ضوابطى است که با توافق سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و سازمان تهیه خواهد شد.
تبصره ۳ (اصلاحی ۱۳۷۴/۱/۳۰)- ورود و تعلیف احشام بدون پروانه یا زاید بر پروانه در پناهگاه‌هاى حیات‌وحش و مناطق حفاظت‌شده برخلاف مقررات موضوع این ماده ممنوع مى‌باشد این‌گونه احشام توسط مأمورین سازمان از منطقه اخراج و با متخلف یا متخلفان مربوط طبق مقررات عمل خواهد شد.
تبصره ۴ (الحاقی ۱۳۷۴/۱/۳۰)- مبادرت به شکار یا صید در پناهگاه‌هاى حیات‌وحش و مناطق و رودخانه‌هاى حفاظت‌شده موکول به تحصیل پروانه ویژه از سازمان مى‌باشد.
ماده ۱۲ (الحاقی ۱۳۷۴/۱/۳۰)- وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌هاى دولتى با موافقت سازمان مجازند مطالعات و بررسى‌ها و عملیات موردنیاز را در حدود وظایف قانونى خاص خود در مناطق حفاظت‌شده و پناهگاه‌هاى حیات‌وحش انجام دهند.
فصل سوم – مقررات مربوط به اجراى مواد ۱۹ و ۲۰
قانون حفاظت و بهسازى محیط‌زیست
ماده ۱۳ – حدود مناطق مذکور در مواد ۱۹ و ۲۰ قانون حفاظت و بهسازى محیط‌زیست توسط شورای‌عالی تعیین و از طرف سازمان آگهى خواهد شد.
ماده ۱۴ – تعیین مناطق موضوع ماده ۱۹ قانون حفاظت و بهسازى محیط‌زیست منوط به حصول حداقل یکى از شرایط و ضوابط ذیل مى‌باشد:
الف – وجود یک یا چند منبع مولد آلودگى در منطقه که محیط را آلوده و یا در معرض آلودگى قرار مى‌دهد.
ب – به سبب فعالیت‌هاى مختلف انسانى از قبیل صنعتى و کشاورزى و تجارى اثرات نامطلوب یا دگرگونى در محیط‌زیست و یا وضع طبیعى منطقه حاصل‌شده و یا در معرض این‌گونه خطرات قرار گرفته باشد.
ج – وجود مراکز جمعیتى در منطقه و ضرورت پیشگیرى از ایجاد آلودگى‌هاى مضر به بهداشت و سلامت مردم.
د – قرار داشتن یک یا چند پارک ملى یا آثار طبیعى ملى یا پناهگاه حیات‌وحش و یا منطقه حفاظت‌شده در جوار یا داخل منطقه به‌منظور پیشگیرى از دگرگونى و تخریب وضع خاص طبیعى مناطق چهارگانه مذکور.
ماده ۱۵ – احراز هر یک از شرایط و ضوابط موضوع ماده ۱۴ این آیین‌نامه با سازمان مى‌باشد.
ماده ۱۶ – پس از لازم‌الاجراءشدن مقررات مواد ۱۱ و ۱۲ قانون حفاظت و بهسازى محیط‌زیست درصورتی‌که صاحب و یا مسؤول کارخانه و یا کارگاهى که موجبات آلودگى محیط‌زیست را فراهم مى‌نماید با دلایل و مدارک قابل قبول سازمان اثبات نماید که ظرف مهلت مقرر در اخطار سازمان رفع آلودگى عملى نمى‌باشد سازمان مجاز است فقط براى یک بار مهلت اضافى براى این‌گونه کارخانجات و کارگاه‌ها قائل شود.
ماده ۱۷ – محول‌نمودن اجراى مقررات مواد ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ قانون حفاظت و بهسازى محیط‌زیست به شهردارى‌ها یا هر سازمان دولتى ذی‌ربط درصورتى امکان‌پذیر است که قبلاً مناطق موردنظر طبق ماده ۱۹ قانون مذکور تعیین و اعلام شده باشد.
ماده ۱۸ – درصورتى‌که به استناد ماده ۲۰ قانون حفاظت و بهسازى محیط‌زیست اجراى قسمتى از وظایف و اختیارات سازمان نسبت به اجراى مواد ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ قانون مذکور به شهردارى‌ها و یا هر سازمان دولتى ذی‌ربط محول گردد، سازمان مراتب را برحسب مورد کتبا به مراجع مربوط اعلام خواهد داشت.
ماده ۱۹ – وظایف و اختیاراتى که طبق ماده ۱۸ این آیین‌نامه به شهردارى‌ها یا سازمان‌هاى ذی‌ربط دولتى محول مى‌گردد باید به‌طور تفکیک تعیین و مشخص شده باشد.
فصل چهارم – شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست
ماده ۲۰ (اصلاحی ۱۳۷۴/۱/۳۰)- دعوت براى تشکیل جلسات شورای‌عالی پس از موافقت رییس شورا توسط دبیر شورا به‌عمل مى‌آید. رسمیت جلسات شورای‌عالی موکول به حضور لااقل ۸ نفر از اعضاء مى‌باشد. تصمیمات شورای‌عالی با رأى موافق حداقل ۶ نفر از اعضاى حاضر در جلسه قطعى است.
ماده ۲۱ – کلیه امور ادارى شورای‌عالی توسط دبیرخانه شورا که زیرنظر رییس سازمان اداره مى‌گردد انجام خواهد شد کارمندان دبیرخانه شورای‌عالی از میان کارکنان سازمان توسط رییس سازمان انتخاب مى‌شوند.
شرح وظایف دبیرخانه شورای‌عالی به پیشنهاد رییس سازمان به تصویب شورای‌عالی خواهد رسید.
فصل پنجم – مقررات اجراى برنامه‌هاى آموزشى
حفاظت و بهسازى محیط‌زیست
ماده ۲۲ – سازمان به‌منظور تنویر و هدایت افکار عمومى در زمینه حفظ و بهسازى محیط‌زیست برنامه‌هاى آموزشى خاصى تنظیم و به مرحله اجرا خواهد گذاشت.
ماده ۲۳ – سازمان ترتیبى اتخاذ خواهد نمود که با همکارى مراجع ذی‌ربط در برنامه‌هاى درسى دوره‌هاى ابتدایى، راهنمایى، متوسطه و عالى مسائل مربوط به لزوم و نحوه حفظ و بهسازى محیط‌زیست گنجانیده شود.
ماده ۲۴ – سازمان مى‌تواند با تصویب شورای‌عالی و کسب اجازه از مراجع قانونى مربوط جهت آموزش، مؤسسات و آموزشگاه‌هاى خاصى در زمینه حفاظت و بهسازى محیط‌زیست دایر نماید.
ماده ۲۵ – سازمان مى‌تواند درصورت درخواست سازمان‌ها و مؤسسات کشور اعم از دولتى و خصوصى در زمینه آموزش کارکنان آنها نسبت به تهیه و اجراى برنامه‌هاى آموزشى مربوط به مسائل حفاظت و بهسازى محیط‌زیست اقدام نماید.
ماده ۲۶ – به‌منظور جلب نیروى انسانى متخصص سازمان مى‌تواند به دانشجویان برجسته ایرانى که در دانشگاه‌ها و مؤسسات عالى آموزش داخل یا خارج از کشور در رشته‌هاى مورد نیاز سازمان به تحصیل اشتغال دارند باتوجه به قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانى مصوب مردادماه ۱۳۵۳ و آیین‌نامه اجرایى آن سالانه تعدادى بورس تحصیلى اختصاص دهد.
فصل ششم – گارد محیط‌زیست
ماده ۲۷ (اصلاحی ۱۳۷۵/۳/۹)- گارد محیط‌زیست متشکل است از محیط‌بان و محیط‌دار که هر یک داراى درجات و علایم مشخصى مى‌باشند.
ماده ۲۸ – گارد[ محیط‌زیست داراى لباس متحدالشکل و تجهیزات لازم مى‌باشد.
ماده ۲۹ – نوع لباس و تجهیزات و علایم و نشان‌هاى تشویقى گارد محیط‌زیست توسط سازمان تعیین خواهد شد.
ماده ۳۰ – کلیه امور استخدامى گارد محیط‌زیست از قبیل تعیین درجات، شرایط ارتقاء و مقررات انضباطى در آیین‌نامه استخدامى سازمان تعیین خواهد شد.
ماده ۳۱ – دستورالعمل خدمتى گارد محیط‌زیست توسط سازمان تهیه و به موقع اجرا گذارده خواهد شد.
ماده ۳۲ – افراد گارد محیط‌زیست[ به سلاح مناسبى که نوع آن با موافقت وزارت دفاع تعیین مى‌شود مجهز مى‌گردند.
ماده ۳۳ – سازمان مکلف است دوره‌هاى آموزشى لازم براى مأموریتى که باید در گارد محیط‌زیست انجام وظیفه نمایند، دائر کند.
ماده ۳۴ – درصورتی‌که اجراى قسمت‌هایى از مقررات این فصل مستلزم کسب موافقت ستاد مشترک ارتش جمهورى اسلامى ایران باشد، سازمان در این زمینه اقدام خواهد کرد.
فصل هفتم – مقررات مربوط به باغ‌هاى وحش
و موزه ملى تاریخ طبیعى
ماده ۳۵ – ایجاد باغ وحش در هر یک از نقاط کشور مستلزم تحصیل پروانه از سازمان مى‌باشد ضوابط و مقررات مربوط به باغ‌هاى وحش توسط سازمان تعیین خواهد شد صاحبان یا مسؤولان باغ‌هاى وحش موجود مکلف به دریافت پروانه و رعایت ضوابط و مقررات مربوط مى‌باشند.
ماده ۳۶ – سازمان مى‌تواند براى ایجاد باغ وحش با شهردارى‌ها مشارکت و همکارى نماید.
ماده ۳۷ – سازمان نسبت به ایجاد موزه ملى تاریخ طبیعى ایران در تهران اقدام و درصورت لزوم شعبى نیز در نقاط مناسب کشور تأسیس خواهد نمود.
ماده ۳۸ – به‌منظور تکمیل موزه ملى تاریخ طبیعى ایران ضوابط زیر در مورد جمع‌آورى و حفظ فسیلها و بقایاى جانوران و گیاهان دوره‌هاى پیشین مقرر مى‌گردد.
الف – هر شخصى که از وجود فسیلها و بقایاى جانوران و گیاهان دوره‌هاى پیشین در هر نقطه از کشور مطلع یا آثارى از آنها کشف یا به‌دست آورد در قبال تحویل و ارایه آن به سازمان چنانچه از نظر علمى حائز اهمیت باشد، جایزه متناسبى دریافت خواهد کرد.
ب – صدور فسیلها و بقایاى جانوران و گیاهان دوره‌هاى پیشین از ایران تابع ضوابطى است که سازمان و وزارت فرهنگ و هنر و سازمان زمین‌شناسى کشور تعیین مى‌نمایند.
ج – سازمان با رعایت مقررات مربوط به حفاظت آثار تاریخى و باستانى و حفظ حقوق اشخاص مجاز است به‌منظور کشف و گردآورى فسیلها و بقایاى جانوران و گیاهان دوران پیشین هر یک از مناطق کشور را بررسى و حفارى و درصورت لزوم ضمن تعیین حدود و اعلام مراتب حفظ و نگهدارى نماید.
ماده ۳۹ – وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌هاى دولتى و وابسته به دولت درصورتی‌که در اجراى وظایف و طرح‌هاى خود به مناطقى که داراى آثارى از فسیلها و بقایاى جانوران و گیاهان دوران پیشین باشند برخورد نمایند، مراتب را به سازمان اعلام و در مورد حفظ و جمع‌آورى این‌گونه آثار که داراى ارزش علمى باشند با سازمان همکارى و تشریک مساعى خواهند نمود.
ماده ۴۰ – سازمان مجاز است به‌منظور تکمیل موزه ملى تاریخ طبیعى ایران با مؤسسات مشابه خارجى و بین‌المللى در زمینه همکاری‌هاى علمى و فنى و مبادله فسیل و بقایاى جانوران و گیاهان با تصویب شورای‌عالی قراردادهاى لازم منعقد نماید.
ماده ۴۱ – وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتى و وابسته به دولت و دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشى و موزه‌ها در مورد اجراى ضوابط مربوط به این فصل با سازمان همکارى و تشریک مساعى خواهند نمود.
ماده ۴۲ – سازمان، فسیلها و بقایاى جانوران و گیاهان دوره‌هاى پیشین را که دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشى و علمى کشور جهت تحقیقات و بررسى‌هاى علمى نیاز دارند درصورت امکان تأمین خواهد نمود.
فصل هشتم – بودجه و امور مالى سازمان
مواد ۴۳ و ۴۴ به‌موجب بند (۸) آیین‌نامه اصلاحی ۱۳۷۴/۱/۳۰حذف شده‌اند.
ماده ۴۵ – سازمان از لحاظ معاملات تابع قانون محاسبات عمومى و آیین‌نامه معاملاتى دولتى مى‌باشد.
فصل نهم – متفرقه
ماده ۴۶ – اعطاء جایزه به اشخاص و مؤسساتى که به‌نحوى از انحاء به حفاظت و بهسازى محیط‌زیست خدماتى کرده‌اند، تابع مقرراتى است که به تصویب شورای‌عالی مى‌رسد.
ماده ۴۷ – سازمان دامپزشکى کشور در زمینه کنترل بیماری‌هاى واگیر بین جانوران وحشى و اهلى و سایر امور مربوط به بهداشت حیوانات طبق ضوابطى که توسط دو سازمان تنظیم مى‌شود همکاری‌هاى لازم را با سازمان معمول خواهد داشت.
ماده ۴۸ – سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور ضوابط مذکور در ماده ۴۷ را در مورد صدور پروانه تعلیف مراعات و برحسب مورد در تنظیم و اجراء این‌گونه ضوابط با سازمان همکارى خواهد نمود.
ماده ۴۹ (الحاقی ۱۳۷۴/۱/۳۰)- از زمان تصویب این اصلاحیه کلیه مواد مغایر با آن در آیین‌نامه اجرایى قانون شکار و صید مصوب ۱۳۴۶/۱۰/۹ لغو و آیین‌نامه اجرایى قانون حفاظت و بهسازى محیط‌زیست با اصلاحات به‌عمل آمده جایگزین آن مى‌شود.